31 mei 2015

Dansen op een xylofoon: Ania Losinger en de Xala III

Door Gert Verbeek

Een xylofoon is over het algemeen geen instrument om met je schoenen op te trappen. De Xala III van de Zwitserse muzikant Ania Losinger is dan ook geen gewone xylofoon, maar een speciaal vervaardigde vloer van metaal en hout die al dansend wordt bespeeld. Hoe dat klinkt is onder meer te horen op het album Scope dat Losinger onlangs uitbracht.

Ania Losinger (Bern, 1970) was vooral actief als flamencodanseres voordat ze samen met instrumentenbouwer Hamper von Niederhäusern eind jaren negentig een instrument ontwikkelde waarmee ze al dansend muziek kon maken. De Xala is vernoemd naar de Txalaparta, een traditioneel Baskische percussie-instrument dat met stokken wordt bespeeld. De vloerxylofoon is opgebouwd uit metaal en hout en voor het eerst gebruikt tijdens de solodansperformance Soneto in 1999. De meest recente versie is de elektroakoestische Xala III, iets kleiner dan de versie van 4,5 vierkante meter en 400 kilogram die Losinger voorheen met zich mee moest zeulen.

De Xala III heeft zes akoestische houten klankstaven en aan beide uiteinden aluminiumplaten die als gong worden gebruikt. Ania Losinger bespeelt het instrument door met haar flamencoschoenen op de middelste metalen platen te tikken en te stampen. Terwijl haar schoenen een kaal basisritme verzorgen, tikt ze met twee hele lange stokken op het hout. Op het recente album Scope wordt ze op Fender Rhodes en zingend glas bijgestaan door vaste begeleider Mats Eser (Zürich, 1964). De titel Scope kun je onder meer vertalen als speelruimte en die is zowel muzikaal als fysiek beperkt bij de Xala. De kleine vloer biedt minder bewegingsruimte dan dansers gewend zijn. Losinger is net zo aan een vaste plek op het podium gebonden als bijvoorbeeld drummers, percussionisten, toetsenisten.

Scope kwam tot stand tijdens de constructie van een gebouw van architect Peter Märkli. De meeste titels hebben dan ook betrekking op ruimtes (Room V, Room Xl, Open Space l) en geometrische figuren (Arc en Ellipse). De titels passen goed bij de kale composities. Het eerste nummer Minimal Song is een verwijzing naar minimal music. De klanken die Losinger met de stokken op de xylofoonvloer maakt doen denken aan de marimba’s in het werk van minimal music-componist Steve Reich. De minimale choreografie is voornamelijk gericht op het voortbrengen van klanken. Tijdens optredens gebruikt de danseres de stokken ook af en toe om dansbewegingen mee te maken zonder het instrument aan te raken. Losingers flamenco-achtergrond speelt een marginale rol en valt live alleen op tijdens passages met snel voetenwerk. Bij het beluisteren van het nieuwe album is flamenco wel het laatste genre waarmee je de muziek zou willen vergelijken.